علوم اجتماعی در حالت احتضار

چه کسی بهتر از خود جامعه شناسان از مشکلات و کاستی های رشته عملی شان در جامعه ما آگاهی دارد؟ در این نوشتار با توجه به تحلیل هایی که خود جامعه شناسان درباره جامعه شناسی نوشته اند، دیدگاه های نُه تن از آنها درباره این رشته، جایگاه، وضعیت و کاستی ها و مشکلاتش به اختصار بررسی شده است.

1.تقی آزاد ارمکی 

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

او معتقد است بعد از انقلاب اسلامی و انقلاب فرهنگی، در ساختار جامعه شناسی ایران اختلال پدید آمد.بسیاری از جامعه شناسان نسل دومی که شاگردان و همکاران بینان گذاران جامعه شناسی در ایران(نسل اول)بودند پاکسازی شدند یا دیگر به دانشگاه برنگشتند.

باقی مانده جامعه شناسان نسل دوم و جامعه شناسان نسل سوم، راه حل های متفاوتی برای بازسازی دوباره جامعه شناسی داشتند و عده ای مخالف آنها بودند.به زعم وی امروز هم بین اغلب جامعه شناسان نسل سوم، پیوستگی فکری و کاری وجود ندارد.آنها به صورتی فردی کار می کنند و محوریت فکری ندارند.بعضی از آنها گرایش سیاسی دارند و سیاست را وارد علم خود می کنند.در این میان جامعه شناسان نسل چهارم هم در حال ظهورند که دعواهای ایدئولوژیک را بر نمی تابند.از دیدگاه آزاد ارمکی، بزرگ ترین مشکل علوم اجتماعی ایران امروز، همین دعواهای بین نسلی جامعه شناسان است.

2.فرامرز رفیع پور

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی)

او مهم ترین مسأله گروه های آموزشی در دوران اخیر را فقدان سلسله مراتب علمی دانسته که سبب انواع مشکلات و تضادها شده است.به اعتقاد وی فقدان سلسله مراتب علمی باعث شده است فارغ التحصیلان و استادان جوان، کمتر احساس وابستگی و تعهد به رعایت قواعد گروه کنند.آنها دارای صفاتی همچون جاه طلبی و خودسری هستند و انگیزه کسب سمت ها و فرصت های سازمانی در آنها قوی است.در بین استادان جوان، سرکشی، عصیانگری و غررو به چشم می خورد؛ آنها خود را علامه دهر می پندراند و کار پیش کسوتان را نفی می کنند.وی الگوی رشد علمی در ایران را «رشد فردی افول کننده»معرفی کرده که در آن، هر کسی می خواهد کار خود را از صفر آغاز کند و نه از آنجایی که دیگران به پایان برده اند.در این جمع آشفته و متضاد، نیروهای علمی بیشتر بر ضد هم کار می کنندو به جای اینکه برآیند نیروهای جمعی بیش از نیروی فردی باشد، برعکس کمتر یا صفر می شود؛ به همین دلیل از افراد و کارهای جمعی گریزان اند و به کارهای فردی روی می آورند.

3.محمد عبداللهی 

(عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی)

او بر این باور است که در اغلب کارهایی که در ایران با عنوان آثار جامعه شناسی انتشار یافته اند، کمتر از بینش ها و روش های امروزی جامعه شناسی استفاده گردیده و بیشتر به کلی گویی و تحمیل قالب های فکری فونکسیونالیستی یا مارکسیستی گذشته بر جامعه ایران توجه شده است؛ بدون اینکه مسئله را طرح، و منافع قبل از خود را نقد وبررسی کنند و فرضیه های خویش را با روشی مناسب بیازمایند.به نظر وی مبانی بینشی و روشی علوم اجتماعی در ایران ضعیف است و هنوز بسیاری از مسائل جامعه شناسی کلاسیک و دوگانه بینی های دکارتی، همچون جدایی بین فرد و جمع، عینیت و ذهنیت، در آن مشهود است.محمد عبداللهی معتقد است درگیری و اشتغال فکری به این گونه مسائل جامعه شناسی، ما را از تولید علم و بررسی مسائل اساسی جامعه خود باز داشته است.

4.حسین کچویان

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

او معتقد است جامعه شناسی ایران از حوزه نظر، دچار عقب افتادگی است و بعضی از گردآوری های توصیفی، جمع آوری داده ها و اطلاعات و تحقیقات تجربی نیز اشکالات بسیاری در زمینه روش شناختی، اغتشاشات و فقدان اعتبار دارند.کارگزاران علوم اجتماعی نیز توانایی لازم را برای فهم، بکارگیری و تولید دانش خود ندارند.در این حوزه ها تعداد افرادی که واقعاً معنای علم خویش را بفهمند و بتوانند بسیاری از مفاهیم و نظریه های آن را بیان کنند -چه رسد که آنها را بکار گیرند یا در مقام نظریه پردازی و زایش برآیند-بسیار کم است.به نظر وی ما با علمی روبه روایم که نزد دارندگان آن و جامعه مفهوم و مقبول است و نه سیاست گذاران و گردانندگان کشور به آن توجهی می کنند.

5.مهدی طائب 

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

مهدی طائب معتقد است فارغ التحصیلان علوم اجتماعی در ادای رسالت خود و انتشار آن یا منطبق ساختن آموخته هایشان بر واقعیت های جامعه، ناتوان بوده اند.به ندرت افرادی با بهره هوشی بالا رشته های علوم اجتماعی و جامعه شناسی را انتخاب کرده اند.کسانی که از رشته های دیگر و در اواسط تحصیلات عالیه و پس از گذراندن مرحله ای از آن به جامعه شناسی روی آورده اند، موفق تر بوده و رابطه بهتری با مردم برقرار کرده اند؛ بنابراین به زعم وی افراد با بهره هوشی پایین از دلایل مهم ناموفق بودن علوم اجتماعی در ادای رسالت خود است.

6.محمد توکل

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

ایشان بر این باور است که در کشور ما، کسانی که قیم این رشته بوده، در آن تحصیل کرده، آن را تدریس نموده، در چهارچوب آن کارکرده یا قلم زده اند، به جز تعداد اندکی که مسلماً از انگشتان دست تجاوز نمی کنند، عموماً افراد دانا و توانایی نبوده یا مایه ای نداشته یا مایه ای نگذاشته اند که این رشته نوپا و تازه وارد خود را تثبیت کنند و رشد دهند.

7.منوچهر محسنی 

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

او معتقد است از آنجا که جامعه شناسی با همان چهارچوب وارداتی اش در نظام دانشگاهی ما مطرح گردیده، تا امروز نتوانسته است آنچنان که باید، در عمق جامعه برای خود جا باز کند.البته به گفته منوچهر محسنی جامعه شناسی هنوز در ایران بسیار جوان است و تاکنون به اندازه کافی مسائل جامعه ایران موضوع مطالعه آن قرار نگرفته است.در واقع آنچه می توان جامعه شناسی ایران نامید، هنوز شکل نگرفته است.

8.غلام عباس توسلی

(عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)

به بیان وی، جایگاه، منزلت و شرایط کاری فارغ التحصیلان علوم اجتماعی راضی کننده نیست و به همین دلیل از تعداد دانشجویان با استعداد و پژوهشگران واقعی علوم اجتماعی روز به روز کاسته می شود.اما وی این امر را متأثر از پایین بودن کیفیت کاری و معرفتی رشته دانسته است.به عبارت دیگر چون کیفیت کار فارغ التحصیلان علوم اجتماعی و پژوهش های آنان پایین است، شرایط و تقاضای کار و پایگاه آنان در زمینه رشته فوق درسطح پایین تری قرار دارد.پایین بودن سطح انگیزشی،پایین بودن سطح معرفتی را تقویت و تشدید می کند.به عبارت دیگر، عملکرد معرفتی و اجتماعی رشته های ما، به کاهش منزلت و شرایط کاری دانش آموختگان این رشته می انجامد و این امر، انگیزه دانشجویان با استعداد را برای ورود به این رشته کاهش می دهد؛بدین ترتیب،وجود چرخه ای معیوب،میزان توسعه نیافتگی معرفتی و انگیزشی را به طور همزمان افزایش می دهد.

9.عبدالعلی لهسایی زاده

(عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز)

به گفته او در پژوهش های اجتماعی فاقد هدف ملی و یکپارچگی تحقیقاتی هستیم و مشکلات را به شکل پراکنده و انفرادی شناسایی می کنیم، اما ربط نظام بند بین آنها و علل را نمی دانیم و به همین دلیل به دنبال رفع موانع در سطح خرد هستیم و نمی توانیم آنها را در سطح وسیع تر شناسایی کنیم.